مطالعه حاضر با هدف بررسی هیستوفیزیولوژیک محور هیپوفیز-گنادی ماهیان شانک زردباله (Acanthopagrus latus) و کفشک راست گرد (Euryglossa orientalis) جمع آوری شده از خور موسی انجام شد. بدین منظور 120 قطعه ماهی از ایستگاه های پتروشیمی، جعفری، مجیدیه، غزاله و زنگی واقع در خور موسی و ایستگاه گناوه (ایستگاه شاهد) جمع آوری شد. جهت سنجش هورمونی، خون گیری از ساقه دمی ماهیان و جداسازی پلاسمای خون انجام شد. سپس ماهیان تشریح شده و نمونه هایی از بافت تخمدان آن ها برداشته و در محلول فرمالین تثبیت و پس از طی مراحل پاساژ بافتی، مقاطع توسط رنگ آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین رنگ آمیزی و با میکروسکوپ نوری مورد بررسی قرار گرفت. فاکتورهای هیستومتری از قبیل قطر فولیکول، قطر اووسیت، ضخامت بافت همبندی و تنوع فولیکولی نیز محاسبه شد. میزان هورمون های 17- بتااسترادیول و تستوسترون با استفاده از روش رادیوایمنواسی و هورمون های گنادوتروپینی GTHI و GTHII با استفاده از روش IRMA سنجیده شد. در تخمدان هر دو گونه ماهی در ایستگاه های مختلف آترزی فولیکول ها، بی نظمی و به هم ریختگی بافتی، افزایش فولیکول ها در مرحله کروماتین نوکلئولوس و پری نوکلئولوس، افزایش ضخامت بافت همبند بینابینی و کاهش فولیکول های تکامل یافته تر مانند فولیکول آلوئول قشری مشاهده گردید. نتایج حاصل از اندازه گیری میزان هورمون-های گنادی 17- بتااسترادیول و تستوسترون نشان داد که غلظت این دو هورمون در ایستگاه هایی که تخمدان بیشترین تغییرات بافتی را داشته، به کمترین میزان خود رسیده است. درحالی که غلظت هورمون های GTHI و GTHII در بالاترین میزان بود.
