قلب جزئی از بدن است که با نفس انسان (و یا به اعتباری جزیی از آن) ارتباط جسمانی دارد و ابزاری است در خدمت نفس برای ارتباط با عقل مجرد که این ارتباط در بدن انسان به وسیله مغز صورت می پذیرد. حاصل این ارتباط یا در ادراک و شناخت انسان ظهور و بروز پیدا می کند و یا به عنوان محرکی است برای انجام فعل توسط نفس. در صورت اول یا با واسطه ابزار حسی موجب شناخت می شود و یا بدون واسطه ابزار حسی که به آن شهود قلبی گفته می شود. اما محرک بودن عقل نیز به واسطه حکم عقل نظری صورت می پذیرد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای به بررسی آیه 46 سوره مبارکه حج یعنی «أَفَلَمْ یَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِها» پیرامون تعامل عقل و قلب در فرایند تکامل نفس انسان می پردازد. برخی از یافته های تحقیق اینکه اگر این ارتباط با عوامل درونی و بیرونی تقویت گردد، حاکمیت عقل بر قلب بیشتر خواهد شد. این حرکت به صورت دیالکتیک از عقل فطری که خدای تعالی با آفرینش قلب در اختیار انسان قرار داده است، صورت می پذیرد و در این صورت، نزاعی میان عقل و قلب متصور نبوده و سیر شکوفایی نفس انسان به درستی صورت می پذیرد.
