مجتبی محسنی

وجود رنگ‌های آزو در محیط زیست یکی از نگرانی‌های شایع است زیرا بسیار مقاوم و سمی هستند. رنگ‌های آزو به ‌طور گسترده در صنایع نساجی استفاده می‌شود و بیش از 50 درصد رنگ‌های مصنوعی مورد استفاده در سراسر جهان را تشکیل می‌دهد. انتشار این رنگ‌ها در محیط زیست باعث مشکلات زیادی برای موجودات زنده در اکوسیستم به ویژه انسان می‌گردد. هدف این پژوهش بررسی پتانسیل رنگ‌زدایی رنگ‌های راکتیو قرمز 195، راکتیو نارنجی 122 و راکتیو زرد 160 توسط باکتری‌های جدا شده از لجن فعال از تصفیه‌خانه شهری و کارخانه‌های صنعتی در مازندران بود. در این مطالعه شش جدایه باکتریایی رنگ‌زدا به روش غنی‌سازی در محیط کشت R2A حاوی رنگ‌های راکتیو از لجن فعال جداسازی شد. هیچ‌کدام از جدایه‌ها توانایی حذف رنگ راکتیو زرد را نداشتند، اما سه جدایه MST1، MST2 و MST3 دارای قابلیت بالایی در رنگ‌زدایی رنگ‌های راکتیو قرمز و راکتیو نارنجی بودند. نتایج نشان داد هر سه جدایه پس از 72 ساعت در pH بهینه بین 5/6 تا 5/7 (محدوده خنثی)، دمای 28 درجه سانتی‌گراد، غلظت رنگ ppm50 و در شرایط ایستایی دارای بیش از 90 درصد رنگ‌زدایی برای رنگ‌های راکتیو قرمز و راکتیو نارنجی بودند. مقایسه منحنی کروماتوگرام HPLC نمونه رنگ‌زدایی شده با نمونه کنترل نیز نشان داد که هر سه جدایه قادر به تجزیه رنگ راکتیو قرمز و راکتیو نارنجی با بیش از 90 درصد بودند. همچنین سمیت محیط‌های رشد رنگبری شده به کمک باکتری نورافشان ویبریو MM1 به روش لومینومتری و سنجش پارامتر EC50 ارزیابی شد. یافته‌ها نشان داد جدایه‌های MST1، MST2 و MST3 علاوه بر رنگ‌زدایی توانستند سمیت این رنگ‌ها را نیز کاهش دهند. نتایج بررسی شناسایی مولکولی جدایه‌ها به روش توالی‌یابی ژن 16S rRNA نشان داد جدایه MST1 با 88/99 درصد به اشریشیا هومینیس، جدایه MST2 با 51/95 درصد به استنوتروفوموناس مالتوفیلا و جدایه MST3 با 70/79 درصد به سودوموناس آئروژینوزا شباهت داشتند. نتایج پژوهش حاضر نشان داد جدایه‌های باکتریایی MST1، MST2 و MST3 می‌توانند به عنوان عوامل تجزیه‌کننده پساب‌های رنگی کارخانجات نساجی مورد استفاده قرار گیرند و به طور قابل توجهی در کاهش آلودگی محیط زیست نقش ایفا کنند.