نهضت های اصلاح دینی از جمله جنبش های اثر گذار و مطرح در تاریخ تحولات شبه قاره هند در روزگار معاصر است. شماری از این نهضتها به صورت جدی بر توجه به قرآن و مرجعیت معارف والای آن تصریح و تاکید دارد. بی توجهی به برخی آسیبهای این رویکرد سبب شده تا وجاهت و ارزشمندی این دیدگاه مخدوش و تحقق شعارهای و اهداف ایشان با ناکامی روربرو گردند. این پژوهش که با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده می کوشد تا برخی از ابعاد «جریان قرآن بسندگی» را به مثابه یک آسیب اساسی بررسی و تحلیل نماید. نتیجه پژوهش نشان می دهد طرفداران قرآن بسندگی (قرآنیون ) در دام «تفسیر به رای» و «تاویل گروی ناراوا» افتاده و به همین سبب بسیاری از آرای ایشان در زمینه قرآن و مسایل اسلامی فاقد اصالت و اعتبار لازم است. چه این که تفسیر به رای به شدت در متون اصیل دینی نفی و از به کار گیری آن نهی شده است. همچنان که ناروایی و بی اعتباری تفسیر به رای و تاویلهای نادرست مورد اجماع فرقه های اسلامی است. بازخوانی آرای قرآن بسندگانی مانند ؛ پیروان فرقه «امت قرآن »، «طلوع اسلام» ،«تعمیر انسانیت» که همگی در شبهه قاره هند نشو و نما یافته اند و نیز آرای سید احمد خان هندی – در جایگاه بنیانگذار این جریان- ما را به انبوهی از مصادیق تفسیر به رای و تاویل ناروا رهنمون می گردد. بی توجهی قرآن بسندگان به ضرورت استفاده از عقل در فهم متون دینی و نیز رویگردانی از مراجعه به احادیث و یا دست کم فروکاستن جایگاه احادیث - که خود رکن اساسی و دوم معارف اسلام است - زمینه سازی تاویلهای ناراوا و ارتکاب به تفسیر به رای است. آسیب زدایی از تفکر قرآن بسندگی و به تعبیری «قرآن گرایی افراطی« با مراجعه ضابطه مند ایشان به عقل و بهره گیری از احادیث معتبر در مطالعات اسلامی قابل تصور است. همچنان که پیروان دیدگاه رقیب یعنی«قرآن گرایی اعتدالی» به نمایندگی عالمان شیعی مانند علامه طباطبائی، مرحوم صادقی تهرانی و اندیشمندان سنی مانند رشید رضا و عبدالکریم خطیب به صورت مقبول و نظام یافته از عقل و احادیث بهره بردند. نتیجه این مطالعه در زمینه آسیب شناسی روش های تفسیر قرآن کاربرد دارد. همچنین می توان از این نوشتار در عرصه مطالعات جریان شناسی فرهنگی شبهه قاره هند و نیز تنظیم راهبردها و سیاستگذاری تبلیغی در شبهه قاره بهره برد.
