احسان نظیفی

سرده بارهنگ (Plantago)، یکی از مهم ترین سرده های خانواده Plantaginaceae می باشد. این سرده حدودا شامل 260 گونه می باشد که اکثریت آن ها یک ساله اند. همه بخش های گیاه بارهنگ شامل برگ، ریشه و دانه آن مصارف دارویی دارد. هدف از انجام این پژوهش مطالعه بیوسیستماتیک جمعیت های دو گونه P. major و P. lanceolata جمع آوری شده از سه استان مازندران، گلستان و گیلان بوده است بدین منظور از دو روش کموتاکسونومی و پالینولوژی استفاده شد. در روش کموتاکسونومی متابولیت های گیاهی شامل فنول، فلاونل، فلاونوئید، آنتوسیانین، ترپنوئید، رنگیزه های فتوسنتزی، قند ها و پروتئین با روش اسپکتروفتومتری مورد سنجش قرار گرفتند. نتایج تفاوت معنی داری را در میزان متابولیت های سنجش شده در بین جمعیت های مختلف نشان داد. همچنین آنالیز اسانس حاصل از دو گونه p. major و P. lanceolata با استفاده از دستگاه GC-MS نشان داد که ترکیبات شیمیایی متفاوتی در اسانس این گونه ها وجود دارد. در مطالعه پالینولوژی، دانه گرده به دست آمده از 10 جمعیت با استفاده از میکروسکوپ الکترونی نگاره (SEM) مورد بررسی قرار گرفت. بررسی های کمی و کیفی انجام شده بر روی دانه های گرده این جمعیت ها نشان داد که شکل دانه گرده کروی، اندازه آن ها کوچک و به صورت منفرد می باشد. دانه گرده هر دو گونه از نوع مزوکولپیوم یعنی چند سوراخه بوده و در داخل سوراخ اوپرکول مشاهده شد. همچنین تزئینات سطح اگزین در گونه P. major از نوع چند ضلعی (Areolate) و در گونه P. lanceolata از نوع گرانولی (Granulate) می باشد. داده های حاصل بر اساس روش آنالیز One-way ANOVA و با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. آنالیز نتایج نشان داد که در روش کموتاکسونومی ترکیبات فنولیک شامل فنول، فلاونول و فلاونوئید و در روش پالینولوژی طول محور قطبی و طول محور استوایی مهم ترین نقش را در تفکیک جمعیت های این دو گونه داشته است. با توجه به قابلیت بالای گیاه بارهنگ در مصارف دارویی، صنعتی و غذایی و با نظر به اینکه مطالعه پالینولوژی و بررسی متابولیت های ثانویه در جمعیت ها و گونه های مختلف سرده بارهنگ، اطلاعات با ارزشی از روابط خویشاوندی و شناسایی ارقام مختلف در اختیار گیاه شناسان قرار می دهد، این تحقیق مد نظر قرار گرفت. همچنین لازم به ذکر است تاکنون از جنبه پالینولوژی و کموتاکسونومی ب