یاسر گلدوست

مقدمه: امروزه، سهم عمده‌ای از سرمایه‌گذاری‌های هر کشوری، به ویژه در کشورهای درحال‌توسعه، به پروژه‌های ساخت آن اختصاص دارد و میزان سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در این بخش، به عنوان یکی از شاخصه‌های اصلی توسعه کشورها معرفی شده است. با این حال، نیاز به سرمایه‌گذاری بالا در پروژه‌های ساخت سبب شده است تا پروژه‌های مشارکتی به واسطه نوع مکانیسم تأمین مالی منحصر به فرد خود، از سوی طیف عمده‌ای از سرمایه‌گذاران مورد استقبال قرار گیرد. مسئله: افزایش روزافزون جمعیت در شهرها و نیاز به ساخت مسکن، سالانه حجم سرمایه‌گذاری بالایی را طلب می-کند و به ویژه در کلان شهرها به دلیل قیمت بالای زمین، سرمایه‌گذاری در هر دو مقوله تأمین زمین و هزینه‌های دوره ساخت از توان طیف وسیعی از سازندگان بخش خصوصی خارج است. از این رو، پروژه‌های مشارکت در ساخت به عنوان بستر سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ساخت شهری از سوی بسیاری از مالکین و سازندگان ساختمان‌های مسکونی مورد توجه واقع شده است. با وجود اهمیت بالای عملکرد مطلوب پروژه‌های مشارکت در ساخت، اما شواهد حاصل از اجرای این پروژه‌ها در شهر تهران، از ضعف عملکردی و بروز نارضایتی میان ذی‌نفعان آنها حکایت دارد که به باور متخصصان این حوزه، بخشی از این نارسایی‌ها، ریشه در وقوع ریسک‌های مختلف در این بستر دارد. مرور پژوهش‌های انجام شده در زمینه شناسایی و ارزیابی ریسک‌ها نیز نشان می‌دهند، بستر پروژه‌های مشارکت در ساخت، چندان مورد توجه محققان پیشین واقع نشده است. روش: این پژوهش از منظر هدف، کاربردی، از منظر روش، توصیفی-پیمایشی و از منظر ماهیت، آمیخته است. به منظور شناسایی ریسک در پروژه‌های مشارکت در ساخت، ابتدا با رویکرد فراترکیب، فهرست اولیه‌ای از ریسک‌های عام پروژه‌های ساخت از ادبیات پژوهش، استخراج و طبقه‌بندی شد. سپس برای متناسب‌سازی این فهرست با خصوصیات بستر پژوهش، داده‌ها طی چند مرحله به کمک ابزار پرسشنامه، از خبرگان جامعه هدف که دست‌اندرکاران پروژه‌های مشارکت در ساخت منطقه 13 شهرداری تهران بودند. گردآوری شد. پس از پالایش فهرست نهایی ریسک‌ها، در نهایت، داده‌ها با هدف رتبه‌بندی ریسک‌های مذکور، به کمک ابزار پرسشنامه، گردآوری و سپس با بهره‌گیری از تلفیق روش بهترین-بدترین و مجموع ساده وزنی تحلیل شدند. یافته‌ها و نتایج: نتایج حاصل از این پژوهش 70 ریسک را در ذیل 6 گروه از ریسک‌ها که بیانگر منشأ پیدایش آن‌ها بودند، مشخص ساخت. عناوین این طبقات اصلی عبارت بودند از: ریسک‌های مرتبط با کارفرما؛ ریسک‌های مرتبط با مشاور؛ ریسک‌های مرتبط با پیمانکار؛ ریسک‌های مرتبط با پروژه؛ ریسک‌های مرتبط با محیط؛ ریسک‌های مرتبط با حوادث. همچنین بر پایه نتیجه مرحله ارزیابی، ده ریسک مهم به ترتیب عبارت‌ بودند از: 1) تورم قیمت‌ها؛ 2) نوسانات نرخ ارز؛ 3) اتخاذ سیاست‌های اشتباه اقتصادی از سوی دولت درزمینه مسکن؛ 4) تغییر نرخ بهره بانکی؛ 5) تأخیر تأمین‌کنندگان در تأمین منابع پروژه؛ 6) عدم صدور تأییدیه‌های استاندارد از سوی نهادهای متولی (برای مثال آسانسور، آتش‌نشانی و غیره)؛ 7) ایجاد تغییرات ارزش ملک و مطرح نمودن ادعای جدید توسط مالک؛ 8) تناقضات و اشتباهات در سند قرارداد؛ 9) بروز دعاوی و اختلاف قراردادی میان مالک و سازنده؛10) تأخیر سازنده در پرداخت دستمزدها.