نهج البلاغه، راه و رسم بلاغت و سرچشمه جوشان صنایع و فنون بلاغی است و خطبه های آن، بر فراز قلّه فصاحت و بلاغت عربی قرار گرفته است. در میان خطبه های این کتاب گرانسنگ، خطبه شقشقیه سومین و یکی از مشهورترین خطبه های آن بوده و جنبه های مختلف تاریخی، سیاسی، اعتقادی و اخلاقی دارد. مولای متقیان (ع) در خطبه شقشقیه، به بیان حالات هر کدام از خلفا پرداخته، فضایل علمی و مدیریتی که خودشان برای تولی منصب خلافت از آن بهره مند بودند؛ استدلال هایی را که در اثبات شایستگی خود و عدم صلاحیت خلفای سه گانه در تولی مسئولیت خلافت داشته اند و چگونگی بیعت عمومی مردم با خودشان را بیان نموده؛ و کلّ دوران خلافت خلفای راشدین، از رحلت پیامبر مکرم اسلام (ص) تا دوران خلافت توسط خودشان و رخدادهای آن روزگار را به شکلی زیبا و موجز، به تصویر کشیده اند. این مقاله در صدد آن است با تکیه بر شیوه وصفی تحلیلی خطبه شقشقیه را مورد واکاوی و پژوهش بلاغی قرار دهد، نتایج این پژوهش نشان می دهد که واژگان در این خطبه، به شکلی ساده و به دور از هر گونه تکلف و دشواری به کار گرفته شده اند و این ویژگی در کنار خصوصیت ائتلاف لفظ با معنا در سراسر این خطبه، یکی از خاستگاه های اوج گیری بلاغی، و سهل و ممتنع بودن آن به شمار می رود. علاوه بر این، انواع مختلف تشبیه تمثیل و استعاره تمثیلیه که از أحسن و أبلغ انواع تشبیه و استعاره به شمار می روند، و نیز انواع مختلف آرایه های بدیعی چون سجع و طباق ایجاب، به شکل پربسامدی در لابلای این خطبه انسان را مجذوب خود می کنند، امّا این همه درحالی است که کاربست سجع و طباق در این خطبه، کاملاً فطری و فی البداهه می نماید و این امر بیانگر فصاحت و بلاغت والای کلام امام علی (ع) است.
