معماری مسجد انعکاسی از عالم وجود و محلی برای مواجهه ی انسان با کلام الهی یا "لوگوس" است. مسجد برای انسانی که محدودیتهای ذاتی او و محیط خشک و بی روحی که خود آفریده است او را احاطه کرده اند، آیینه ی آرامش و هماهنگی طبیعت بکری است که پرداخته ی دست خدا و پدیده هایش «آیات» خداست. پس مسجد را باید همچون صنع خداوندی نگریست که انسان را به خالق خویش متذکر میشود و درست در اینجا تفاوت مفهوم انتزاع در معماری و هنر اسلامی و هنر غرب آشکار می شود. فضا در معماری مساجد هرگز مستقل از فرم فرض نمی-شود این فضا، فضای انتزاعی اقلیدسی نیست که صورت خارجی پذیرفته و چارچوبی برای استقرار فرم ها فراهم آورده باشد فضا به واسطه ی فرمهای درون خود جنبه ی کیفی پیدا می کند یک مکان مقدس قطبی است که فضای اطراف را گرد خود متمرکز می سازد و چنان که شهر مکه نقطه ای خاکی بر روی محور اتصال زمین و آسمان که به نوعی مرکز زمین محسوب می شو د ، فضا را برای انجام عالیترین فریضه ی اسلامی یعنی نماز متمرکز میسازد و قطبیت می بخشد.معماری مساجد تبرستان تجلی ایده ومعنا در کالبد و محتوای معماری است. شناخت ویژگیهای شکلی و معنایی مساجد نمی تواند صرفآ به صورت انتزاعی ویا در یک رابطه علت و معلولی محدود و یک بعدی مورد مطالعه قرار گیرد بلکه نگرشی همه جانبه با در نظر گرفتن کلیه عوامل در طول زمان و مکان لازمه آن است. در این مقاله مساجد در نظام شکل و نظام معنا مورد بررسی قرار میگیرد. هر شکل بر مبنای معنا موجودیت می یابد و نیز فهم معنا می تواند از طریق نظام شکل صورت پذیرد. از این رو در رابطه با هر عنصر در مسجد چه عنصر کالبدی و چه عنصر ساختاری،معنا مقدمه لازم برای تولید شکل است.زیبایی شناسی معماری مساجد در دو حیطه ی زیبایی شناسی تجربی و زیبایی شناسی محیطی بررسی خواهد شد.
