رحیم بردی آنامرادنژاد

کشورهای آسیای مرکزی که شامل جمهوری های قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان می باشد در بین ملل جهان ، به دلیل قرارداشتن در پس پرده آهنین 74 ساله شوروی سابق کمتر شناخته شده اند. هدف مقاله حاضر، ضمن کسب آشنایی مقدماتی با این کشورها، بررسی تطبیقی شبکه شهری در این کشورها می باشد. به همین منظور، جمعیت شهرهای کشورهای مذکور براساس آخرین آمارها از منابع مختلف بدست آمد و با استفاده از شاخص مهتا، شدت وجود پدیده نخست شهری و با کمک مدل رتبه- اندازه چگونگی توزیع جمعیت در سطح شهرها مورد بررسی قرار گرفت و از شاخص هرفیندال نیز برای تعیین میزان تمرکز شهری بهره گرفته شد. در نهایت به منظور جمع بندی وضعیت کشورها، از روش امتیاز استاندارد(z.score ) استفاده گردید. نتایج حاصل بیانگرآن است که این کشورها از نسبت جمعیت شهرنشین پایینی برخوردارند و قزاقستان با 55 درصد بالاترین و تاجیکستان با 26 درصد کمترین میزان جمعیت شهری را دارند. بیشترین تعداد شهر را نیز قزاقستان و ازبکستان به خود اختصاص داده اند. دو عامل طبیعی کوهستان و بیابان، مانع بزرگی در شکل گیری و تمرکز جمعیت شهری بودند. بکارگیری روش امتیاز استاندارد نشان داده که کشورهای ترکمنستان، قزاقستان، به ترتیب بهترین وضعیت شبکه شهری و کشور قرقیزستان بدترین وضعیت را دارند. مدل رتبه – اندازه نیز در دو کشور قزاقستان و ازبکستان همخوانی بیشتری نشان داده است. واژگان کلیدی: شبکه شهری، نخست شهری، مدل رتبه – اندازه، شاخص هرفیندال، آسیای مرکزی