مهربان پارسامهر

بروز وضعیت‌های نامطلوب در مقاطع مختلف، در هر جامعه‌ای محتمل است. اما آنچه مهم بوده، کیفیت مواجۀ جامعه با این وضعیت‌های بغرنج است؛ از جمله این قبیل موارد می‌توان از وضعیت امید در جامعه نام برد: اینکه آیا در بین شهروندان، امیدی به بهبود اوضاع وجود دارد یا خیر. دیدگاه شهروندان درخصوص مقایسۀ حال با گذشته، ارزیابی حال و میزان امید به آینده در حوزه‌های مختلف به دلیل اثرات و پیامدهای متعدد آن، بسیار مهم است. براین اساس، هدف مقالۀ حاضر، ارائه تصویری از وضعیت امید و نگرش نسبت به حال و آینده در جامعۀ ایران و روند تغییرات آن براساس دیدگاه پاسخگویان در پیمایش‌های ملّی است. در این راستا، با استفاده از روش تحلیل ثانویه به گزارش‌های پیمایش‌های ملیِ سنجش «ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان» که تاکنون سه موج آن در سال‌های 1379، 1382 و 1394 اجرا شده، و پیمایش‌های ملیِ «سنجش سرمایه اجتماعی کشور» (موج‌های 1384، 1393 و 1397) که درآنها گویه‌ای برای سنجش امید یا نگرش به حال و ارزیابی از آینده وجود داشت، مراجعه شد. یافته‌ها نشان داد که به صورت کلی، در خصوص ارزیابی وضعیت حال، همواره بیش از 85 درصد پاسخگویان از وضع موجود رضایت نداشته‌ و به ضرورت اصلاح اشاره کرده‌اند. همچنین، بررسی روند تغییر امید یعنی شاخص‌های مقایسۀ وضعیت فعلی جامعه با گذشته و همچنین نگرش نسبت به آیندۀ جامعه و شاخص‌های آنها (همچون شکاف طبقاتی، وضعیت اقتصادی و وضعیت رفاهی، نشاط، میزان رواج ویژگی‌های اخلاقی مثبت) بیانگر آن بود که ارزیابی از وضعیت فعلی و آتی جامعه در شاخص‌های مورد بررسی مطلوب نبود زیرا همواره درصد قابل توجهی از پاسخگویان در گزینه‌های ناامیدانه (بدترشدن وضعیت) جای گرفته‌اند و رهگیری روند تغییرات نشان داد با مرور زمان در برخی شاخص‌ها روند فرسایشی و در برخی دیگر بهبود نسبی رخ داده است.