قلمدان سازان و قلمدان نگاران دوره صفویه و به خصوص دوره قاجار، قلمدان های نفیسی را خلق کرده و به شیوه ی خاص خود رقم زده اند. حمایت سلاطین در رواج و گسترش آنها موثر بوده و سبب خلق آثار ارزشمندی گردید که در نوع خود بی نظیرند. قلمدان نگاری اگر چه در دوران صفویه در کنار هنرهای کتاب آرائی رشد قابل توجهی کرد، در دوره قاجار با افول هنرهای کتاب آرایی، رونق گرفت و به اوج رسید. قلمدان های تزیینی و ممتاز مورد توجه شاهان و افراد درجه اول و نوع ساده تر، خاص مستوفیان درجه دوم ،لشکریان و دختران بود. با توجه به جایگاه و هویت اجتماعی قلمدان نگار و یا شخص سفارش دهنده قلمدان، نگاره های مختلفی روی قلمدان ها شکل گرفته است. در این پژوهش -که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گردید- تلاش می گردد که در قالب مطالعه تطبیقی، رابطه میان نگاره های قلمدان ها در دوره صفویه و قاجاریه، با هویت شغلی و اجتماعی افراد بررسی گردد. بدین منظور تعداد بیست نمونه قلمدان های موجود از این دو دوره انتخاب شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. پرسشی که در این پژوهش بدان پرداخته می شود، این است که: چه رابطه ای میان نگاره های روی قلمدان با هویت سازندگان و صاحبان آن وجود دارد؟ این پرسش با این فرضیه پاسخ داده می شود که: با توجه به علاقه اقشار مختلف جامعه به قلمدان ها، موقعیت اجتماعی و شغل افراد روی نوع نگاره های قلمدان تاثیر گذار بوده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که بخش مهمی از نگاره های قلمدان های دوره صفوی و قاجاری، متاثر از باورها و اعتقادات، و هویت اجتماعی نقاشان، درباریان و عوام بوده است و به خوبی بازتاب رابطه میان نگاره ها و طبقات مختلف اجتماعی را در شیوه و سبک نگارگری و قلمدان نگاری هر دو دوره می توان مشاهده کرد.
