از محورهای مهم در زمینه انسان شناسی، اخلاق و فلسفه تصمیم، بحث از ملکات نفسانی است که در آن، «مفهوم شناسی و تبیین دقیق تعریف ملکه» بر سایر مسائل تقدم دارد. تفحص در آثار فلاسفه و حکمای اسلامی، نمایان گر وجود اختلافاتی در تعریف از ملکه بوده است. پژوهش حاضر در پی آن است که ابتدا تعاریف موجود از ملکه در آثار فلاسفه و حکمای اسلامی را کشف و دسته بندی نماید و سپس ضمن بررسی تطبیقی و مقایسه ای تعاریف، به تحلیل نوع اختلاف و همچنین ترابط معنایی آنها بپردازد. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی است. مبتنی بر دستاوردهای پژوهش، تعاریف موجود از ملکات (در تقابل با حال) در قالب شش دسته و بر مبنای این ملاک ها قابل تبیین است: 1- رسوخ 2- سرعت زوال 3- استقرار در موضوع 4- امکان مفارقت 5- ثبوت 6- سختی زوال. طبق بررسیِ تطبیقی و مقایسه ای، این تعاریف و ملاکها، علی رغم اختلافات، به طور کلی بی ارتباط و مباین از هم نیستند بلکه نوعی ترابط معنایی مابین آنها وجود دارد. ملاک ها، به پایه و غیر پایه تقسیم می شوند. برخی از این ملاک ها، هم ارزش برخی دیگر بوده (ملاک های1، 3 و 5) و برخی به نسبت سایرین، رابطه علی- معلولی دارند (ملاک های1، 3 و 5 به نسبت ملاک های 4 و 6؛ همچنین ملاک6 نسبت به ملاک2). این تبیینات از ترابط معناییِ ملاک ها، منجر به یک مدل مفهومی در پژوهش شده است.
