محسن احمدپور

مقدمه: آلودگی سیستم کشاورزی خاک و برنج توسط عناصر جزئی تبدیل به یک موضوع نگران‌کننده جهانی در رابطه با امنیت غذایی و ریسک سلامتی انسان شده است. برنج محصول اصلی مازندران و همچنین غذای اصلی مردم منطقه و کشور می‌باشد. بنابراین، تحقیق در مورد غلظت عناصر جزئی و ریسک سلامتی مصرف توسط انسان در کشت اول و دوم در یک سیستم خاک و برنج بسیار ضرروری است. روش کار: این طرح روی 240 جفت نمونه خاک و برنج (120 جفت نمونه کشت اول و 120 جفت نمونه کشت دوم) برداشت شده از شالیزارهای شهرستان‌های آمل، بابلسر، محمودآباد و فریدونکنار انجام گرفت. غلظت عناصر جزئی (آرسنیک، کادمیوم، سرب و جیوه) در خاک و دانه‌های برنج به منظور ارزیابی تجمع این عناصر در سیستم خاک و برنج مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج: نتایج نشان داد در خاک شالیزاری کشت اول، غلظت آرسنیک بین آمل و فریدونکنار (05/0 > p) و غلظت سرب و جیوه بین مناطق مورد مطالعه (به ترتیب 001/0 > p؛ 01/0 > p) دارای تفاوت معناداری بود. در خاک شالیزاری کشت دوم، غلظت آرسنیک (01/0 > p)، جیوه (01/0 > p) و سرب (001/0 > p) بین مناطق مورد مطالعه دارای اختلاف معناداری بود. اما هم در کشت اول و دوم بین مناطق مورد مطالعه در غلظت کادمیوم اختلاف معناداری مشاهده نشد. ترتیب غلظت عناصر جزئی در خاک شالیزاری هم در کشت اول و دوم سرب > آرسنیک > کادمیوم > جیوه بود. بین خاک شالیزاری کشت اول و دوم در غلظت سرب و جیوه در آمل (به ترتیب 01/0 > p و 05/0 > p) و غلظت کادمیوم در محمودآباد (01/0 > p) اختلاف معناداری وجود داشت. غلظت این عناصر در کشت دوم بیشتر از کشت اول بود. در رابطه با غلظت عناصر جزئی در برنج کشت اول و دوم؛ غلظت آرسنیک تنها بین آمل و محمودآباد دارای اختلاف معنادار بود (05/0 > p). ترتیب غلظت عناصر جزئی در برنج، هم در کشت اول و دوم آرسنیک > سرب > کادمیوم > جیوه بود. غلظت آرسنیک در آمل و محمودآباد بین برنج کشت اول و دوم و غلظت کادمیوم در فریدونکنار بین این دو دوره کشت اختلاف معناداری وجود داشت (به ترتیب 001/0 > p، 05/0 > p و 05/0 > p). غلظت این عناصر در برنج در کشت اول بیشتر از کشت دوم بود. ضریب همبستگی نشان داد که تنها غلظت کادمیوم در بابلسر (96/0 = r2؛ 01/0 > p) و آرسنیک و کادمیوم در محمودآباد (در هر دو منطقه؛ 1 = r2؛ 01/0 > p)، بین برنج و خاک کشت دوم ارتباط معنادار مثبت وجود داشت. میزان سیبل خطر هدف برای تمامی عناصر مورد مطالعه و نیز میزان سیبل خطر کل کمتر از یک به‌دست آمد. میزان جذب روزانه تمای عناصر در تمامی شهرهای مورد مطالعه کمتر از میزان مجاز ارائه شده توسط متخصصان افزودنی‌های مجاز کمیته مشترک سازمان بهداشت جهانی و فائو بود. بحث و نتیجه‌گیری: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میانگین غلظت عناصر آرسنیک، کادمیوم، جیوه و سرب در برنج‌های کشت شده در نوبت‌های اول و دوم پایین‌تر از میزانی بود که در بلند مدت خطرات بهداشتی را متوجه مصرف کنندگان آن‌ها کند.