محسن نورائی

شناخت مبانی و قواعد تفسیر، از شاخه‌های مهم علوم قرآنی می‌باشد که در میان پژوهشگران جایگاه خاصی دارد زیرا استنباط مفاهیم صحیح آیات الهی مستلزم به کارگیری مبانی و قواعد صحیحی است که در چارچوب اصول پذیرفته شده شرعی، عقلی و عقلایی باشند تا مقبول مجامع علمی گردند. از راه‌های تشخیص عیار و میزان اعتبار تفاسیر قرآنی، بررسی آنها از جهت صحّت و اعتبار مبانی و قواعد آنهاست. مبانی تفسیری؛ مجموعه‌ای از قضاوتهای کلی و پیشینی درباره قرآن دارد که تعیین کننده موجودیت تفسیر یا چگونگی کشف مراد خداوند از آیات قرآن است. از هریک از این اصول پیشینی، بایدها و نبایدهای به نام قواعد تفسیری شکل می‌گیرد که التزام به آنها جهت دست‌یابی به فهمی صحیح از آیات قرآن، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر دارد. ضرورت توجه به مبانی و قواعد تفسیری به میزانی است که ممکن است آن تفسیر انسان را به انحراف بکشاند و یا برعکس، زمینه‌ساز هدایت او گردد. تفسیر تفهیم القرآن سید ابوالاعلی مودودی؛ از کتب تفسیری معاصر مورد استقبال قشر جوان، علی الخصوص در جامعه مسلمانان شبه قاره هند و خاورمیانه است که مبانی و قواعد متقن و صحیحی را بکار برده است. در این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی این تفسیر به ویژه از لحاظ مبانی و قواعد تفسیری مورد ارزیابی قرار گرفته است. از جمله مبانی مورد استفاده ایشان می‌توان: صحت همه مطالب قرآن، حکیمانه بودن قرآن، تحریف ناپذیری قرآن، وحدت قرائت قرآن، فصاحت و بلاغت قرآن، زبان ترکیبی قرآن، قاعده‌ مندی لفظی آیات، دقت لفظی قرآن، کامل و تمام نبودن معنای برخی آیات، هدفمندی معنای سُوَر، جامعیت قرآن، جهانی بودن قرآن، تعدد لایه‌های معنایی قرآن، کلی‌گویی قرآن، زبان فرا عرفی قرآن و تعامل قرآن با فرهنگ زمانه خویش را نام برد. از قواعد تفسیر ایشان هم می‌توان: قاعده در نظر گرفتن قرائت صحیح، قاعده توجه به معنای لغوی و مفاهیم کلمات در زمان نزول، قاعده توجه به ادبیات عرب، قاعده توجه به قرائن کلام، قاعده مبنا بودن علم و علمی و قاعده در نظر گرفتن انواع دلالت‌ها را می‌توان ذکر نمود. در مجموع می‌توان گفت که عیار رعایت مبانی و قواعد صحیح در تفسیر تفهیم القرآن بسیار بالاست و می‌توان این تفسیر را در طبقه کتب تفسیری مطمئن و قابل وثوق جهت استفاده مسلمانان به شمار آورد.