ایرج اسدی

چکیده: طرح های توسعه شهری ابزاری هستند که توسط دولت های ملی و محلی برای نظم و نسق بخشیدن به روند گسترش و توسعه شهرها تهیه می شوند. اما در ایران با توجه به تجربه بیش از 50 سال تهیه طرح های توسعه شهری همچنان بی عدالتی و نابرابری در سطح شهرهای مختلف به چشم می خورد؛ گرچه این بی عدالتی متأثر از عوامل متعدد و متنوعی است اما کاستی ها و نواقص طرح های توسعه شهری نیز باید به نوبه ی خود موردسنجش و ارزیابی قرار گیرند تا بتوان طرح هایی را ارائه کرد که بیشتری انطباق با شاخص های عدالت داشته باشند. ازاین رو هدف ا این پژوهش ابتدا تدوین معیارهای عدلت در طرح های توسعه شهری است و سپس از طریق معیارهای استخراج شده طرح های توسعه شهری ایران موردسنجش قرار گیرند تا مشخص شود عملکرد آن ها برای دستیابی به عدالت چگونه است. پژوهش انجام شده ازجمله پژوهش های سیاست پژوهی است که براساس هدف ازجمله تحقیقات ارزیابی و کاربردی است و در زمره تحقیقات کیفی قرار می گیرد. برای گردآوری مبانی نظری از مطالعات اسنادی استفاده شده است سپس از طریق تحلیل های توصیفی و استنباطی میزان انطباق طرح های توسعه شهری ایران با چارچوب نظری ارائه شده مشخص شده است. بر اساس مطالعات صورت گرفته عدالت در برنامه ریزی شهری را می توان بر اساس مکاتب فلسفی لیبرالیسم و سوسیالیسم تعریف کرد البته با تأکید بر رویکردهای عقل گرایی، اخلاق گفتمانی و قابلیت مداری؛ که در برنامه ریزی شهری با نظریات عدالت اجتماعی در شهر، شهر عدالت محور واردشده اند و رویکرد قابلیت نیز اولین بار در این پژوهش به طور جامع تر در برنامه ریزی شهری مورداستفاده قرار گرفت؛ از این رو برای تدوین معیارهای عدالت در برنامه ریزی شهری نمی توان از رویکرد تک بعدی استفاده کرد و باید رویکردی جامع به دیدگاه های نظری مختلف داشت. بر این اساس شش معیار جامع نیاز، نابرابری به نفع طبقه محروم، برابری، تنوع، اجتماع گفتمانی و قابلیت های شهری برای تعریف عدالت در برنامه ریزی شهری ارائه گردیده است. که تا به اینجا پاسخ پرسش اول پژوهش مشخص شد. برای تعریف معیارها سی ویک شاخص ارائه شده است که برای انطباق بهتر با طرح های توسعه شهری به دو دسته کلی فرآیندی و محتوایی تقسیم شده اند و در دسته محتوایی پنج حوزه کاربری زمین، مسکن و محلات، حمل ونقل، اقتصاد و خدمات عمومی شناسایی شده اند. بر اساس نتایج به دست آمده طرح