مناسبات تجاری ایران و شوروی در دوران پهلوی اول به واسطه سیاست های اتخاذ شده از سوی رجال سیاسی و اقتصادی دو کشور، متفاوت از مناسبات تجاری در دوران قاجار دنبال شد. در حالی که روسیه در دوران قاجار پس از تحمیل عهدنامه ترکمانچای، به شریک اول مناسبات تجاری با ایران تبدیل گردید؛ این جایگاه، با سیاست گذاری های حکومت انقلابی شوروی و حکومت پهلوی اول در حوزۀ اقتصاد تجاری، از دست رفت و آلمان نازی با انجامدادن معاملات تجاری پایاپای از سال 1314 جایگزین آن شد. نوع مبادالت تجاری پایاپای میان ایران و آلمان ضمن تأمین منافع اقتصادی و تجاری ایران، تداوم آن را به الزامی برای کشور تبدیل کرد. در نتیجۀ به وجودآمدن این الزام بود که ایران با وجود تمایل شوروی، تمایل خود را برای تحکیم و ادامۀ مناسبات تجاری با این کشوراز دست داد. علیرغم وجود این بیمیلی، ایران در فروردین 1319 قرارداد بازرگانی و بحرپیمایی را با شوری منعقد کرد. انعقاد این قرارداد در شرایطی که ایران پیشتر تمایلی به آن نداشت این پرسش را مطرح میسازد که عوامل مؤثر در انعقاد قرارداد بازرگانی و بحرپیمایی 1319 ایران و شوروی چه بوده است؟ مقاله پیش رو با استفاده از روش تحقیق تاریخی و بهکارگیری اسناد و مدارک آرشیوی، نشریات و کتابهای تاریخی، پرسش مذکور را پاسخ داده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که بروز جنگ جهانی دوم و سیاست محاصرۀ دریایی آلمان توسط متفقین، عامل مؤثری در انعقاد این قرارداد بود. محاصرۀ دریایی آلمان موجب ایجاد کندی و اختلال در مناسبات و مبادلات تجاری دریایی ایران و آلمان طریق دریا شد. در نتیجۀ این وضعیت ایران ناچار شد تا به منظور دستیابی به راه زمینی مناسب از طریق خاک شوروی، شش ماه پس از آغاز جنگ جهانی دوم و در فروردین 1319 ،قرارداد بازرگانی و بحرپیمایی را با این کشور منعقد کند.
