در دوره سلجوقیان، هنر ایرانی گامی بزرگ برداشت و تاریخ هنر ایران، یکی از درخشان ترین دوره های خود را در این روزگار سپری کرد. در این زمان، شهرهای اصفهان، مرو، نیشابور، هرات و ری مرکز و مجمع صاحبان هنر و پیشه بوده است. شاهکارهای هنری این هنرمندان شامل معماری، سفال سازی، فلزکاری، کتاب سازی، خطاطی، تذهیب، نگارگری و بافندگی است. به همین سبب دوره سلجوقی از لحاظ شیوه کار هنری در تاریخ ایران مشهور است. هنر و معماری در این دوره درخشان و شکوفا به درجه کمال رسید و هنرمندان و معماران چیره دست آثار فراوانی پدید آوردند. سلجوقیان در معماری به عوامل و عناصری ایرانی-اسلامی دست یافتند که با آن ها بتوان مسجدی بزرگ با حیاط مرکزی و چهار ایوانی و تالار مربع گنبددار و بناهای بزرگ مذهبی به وجود آورد. این شیوه ساختمان، اساس معماری مذهبی و کاروانسرا و مدرسه سازی ایران و... است. تاریخ ایران انعکاس این واقعیت است که ایرانیان از پیشگامان تاریخ فرهنگی به شمار می روند. علاوه بر این بایستی معترف بود که فرهنگ ایرانی-اسلامی دارای هویتی متمایز و منحصر به فرد در تاریخ فرهنگی جهان می باشد. این هویت متفاوت در نتیجه تأثیر عوامل کالبدی از جمله اقلیم، اقتصاد و از همه مهم تر جهان بینی اسلامی شکل گرفته است. در این میان جهان بینی اسلامی با مؤلفه هایی چون معنویت گرایی، انسان مداری، عدالت گرایی، آرمان خواهی، احترام به حرمت انسانها، اخوت اسلامی، آخرت گرایی و ... مهم ترین عامل تأثیرگذار و شکل دهنده به هویت فرهنگی ایرانی-اسلامی بوده است. پژوهش پیش رو با طرح بحثی مقدماتی، اهمیت و جایگاه فرهنگی معماری و هنر را در منظر اسلام و مسلمانان صدر اسلام مورد بحث و بررسی قرار داده و آنگاه به نقش تأثیرگذار مؤلفه های جهان بینی اسلامی بر شکل و محتوای فرهنگی ایرانی-اسلامی پرداخته است. اگر بخواهیم به طور خلاصه به این سؤال پاسخ دهیم که جهان بینی اسلام چه تأثیری بر روی هنر و معماری این عصر گذاشت، می توان اذعان داشت با بررسی معماری و سبک ساختمانی دوره های قبل از سلجوقیان شاهد این امر هستیم که در ساخت بناها اعم از مساجد، کاروانسراها، مدارس، کاخ ها، مقبره ها و... هویتی ایرانی در آنها رایج است هویتی که قبل از ورود اسلام به ایران یکی از مهم ترین شاخصه های ساخت بناها بوده است. ولی با ورود مذهب اسلام و آمیخته شدن این مذهب با فرهنگ و هویت ای
