تاریخ تحولات ایران و اسلام همواره با مقوله ای به نام اندیشه های بدعت آمیز دینی روبه رو بوده است، که از صدر اسلام تا تاریخ معاصر شاهد آن هستیم. تاریخ تحولات سیاسی، مذهبی و اجتماعی ایران در سده های میانه اسلامی حکایت از این واقعیت آشکار دارد که بخش قابل توجهی از اندیشه های بدعت آمیز دینی در این مقطع از تاریخ ایران به وقوع پیوسته است. بی تردید پدیده مدعیان دروغین، مفهوم و انگاره ای هستند که تامل در آن ها برای همگان پرجاذبه است. عده ای دوست دارند بدانند چرا در طول تاریخ چنین اندیشه های بدعت آمیزی به وجود آمده است؟ دلایل و زمینه های طرح اندیشه های بدعت آمیز دینی در سده های میانه تاریخ ایران کدام است؟ با رخ نمایی این گونه پرسش ها و پرسش های دیگر، موضوع مورد بحث، اهمیت ویژه ای یافته است؛ اما مهم، روشمند کردن پژوهش در این زمینه است. تحلیل پیامد ها، آثار و خاستگاه های مدعیان دروغین، در گرو شناخت دقیق عوامل پیدایش آنان است. در این نوشتار با معرفی نمونه هایی از این دست مدعیان در قرون مختلف، علل زمینه ساز پیدایش مدعیان اندیشه های بدعت آمیز دینی، علل تسهیل کننده و چگونگی استقبال جوامع از این مدعیان دروغین، چگونگی تبلیغات مدعیان الوهیت و گرایش مردم به آنها و همچنین نتایج و پیامدهای حضور آنان را مورد نقد و بررسی قرار دادم. پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی دریافته است که اندیشه های بدعت آمیز دینی تحت تاثیر بینش سیاسی روز جامعه، نارضایتی عمومی، شکاف بین دولت و ملت، اعتقادات و باورهای مذهبی منفعت گرایی و نیز تحت تاثیر تفکرات ملل و نحل مختلف بوده است.
