آسیب شناسی نظام اقتصادی یکی از مباحث محوری در علم اقتصاد محسوب می شود. منظور و هدف از آن نیز تعیین عواملی است که به عدم توازن و در نتیجه از هم گسیختگی نظام اقتصادی می‌انجامد. این علم تشخیصی سعی دارد علل خاص و عام بیماری اقتصادی را تعیین و تبیین نماید. بی تردید هر گونه مطالعه‌ای بدون در نظر گرفتن زمینه‌های آسیبی و موازین درمانی، ناکامل و نادرست خواهد بود. در این میان شناخت مباحث آسیب شناختی برای هر حکومتی امر ضروری است؛ زیرا این امر موجب اشراف دقیق و درست از معضلات اقتصادی و در نهایت ارائه راهکارها و اقدامات مناسب برای برون رفت از آن می گردد. ضمنا بایستی اعتراف کرد که راهکارهای و اقدامات منتج از شناخت دقیق آسیبها می تواند از اعتبار آن حکایت داشته باشد. خواجه نظام الملک طوسی اگر چه چهره ای غالبا سیاسی داشته و به عنوان یک سیاستمدار موفق در حوزه مدیریت اجرایی شناخته می شود، لیکن بایستی معترف بود که وی دارای شخصیت جامع الاطرافی است. فلذا اثر سترگ او یعنی«سیرالملوک»یا «سیاستنامه»که در حقیقت دستورالعمل حکومتی محسوب می شود، حاوی مباحث ارزشمندی در حوزه اندیشه ای و در قالب امثال و حکم -به زبان نافذ حکایات تاریخی- است که خود به عنوان الگویی مورد استفاده متفکران دوره های بعدی قرار گرفت. حال پرسش اساسی اینجاست که این متفکر بزرگ ایرانی مهمترین آسیبهای نظام اقتصادی را در چه چیزهایی می داند و آنگاه چه نسخه و راه درمانی برای آن ارائه می دهد؟ این مساله مهم علیرغم اهمیت بحث و نیز جایگاه اندیشه ای خواجه، متاسفانه تا کنون مجالی برای پژوهش و تحقیق علمی نیافته است؛ حال آن که ویژگیهای اندیشه ای خواجه، با توجه به تعامل مستقیم و تنگاتنگ او در عرصه عمل و اجراء -در کنار نگاه علمی او به مباحث- می تواند نتایج پژوهش و در حقیقت نظریات او را برای ما قابل اعتنا و معتبر سازد. یافته های پژوهش نیز می تواند ضمن رمز گشایی از تاریخ تحولات ایران عصر سلجوقی و با توجه به اتصال و زمان مندی پدیده های انسانی-اجتماعی، می تواند برای سیاستگذاران این عرصه و در شرایط ایران امروز ما به عنوان راهنمای عمل قرار گرفته و از سوی دیگر بر هویت ممتاز ایرانی در عرصه تفکر اقتصادی صحه بگذارد.
