گذری بر تاریخ جهان، نشان از تحولات فراوانی در عرصه‌های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... دارد. گذشته‌ی بشریت مملو از حوادث تلخ و شیرینی است که هریک از آنها به سهم خود می‌تواند درس و عبرتی برای صاحبان خرد و اندیشه قرار گیرد. «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ » «بگو در زمین بگردید آن‌گاه بنگرید که فرجام تکذیب کنندگان چگونه بوده است.» و « قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الْمُجْرِمِینَ » . «بگو: در زمین سیر کنید تا بنگرید عاقبت کار بدکاران به کجا کشید (و چگونه همه هلاک شدند در جهان بشری همواره دو سنت فرا روی انسان‌ها قرار دارد؛ سنت‌هایی که او را به تعالی، انسانیت و انسان کامل سوق می‌دهد» « قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنْشِئُ النَّشْأَهَ الْآخِرَهَ إِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ » . «بگو: در روی زمین سفر کنید و بنگرید که خدا چگونه ابتدا خلق را ایجاد کرده و آن‌گاه جهان آخرت را ایجاد خواهد کرد که پروردگار بر هر چیزی تواناست.» جریانی دیگر که برگرفته از اندیشه‌های بشری و انسان‌های کره خاکی است؛ « قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلُ کَانَ أَکْثَرُهُمْ مُشْرِکِینَ » بگو: «در زمین سیر کنید و بنگرید عاقبت کسانی که قبل از شما بودند چگونه بود! بیشتر آنها مشرک بودند» و « أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ دَمَّرَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلِلْکَافِرِینَ أَمْثَالُهَا ». «آیا در زمین به سیر و سفر نمی‌روند تا به چشم خود عاقبت حال پیشینیان را مشاهده کنند که چگونه آنها را خدا هلاک کرد؟ و این کافران هم مانند آنها به کیفر کفر خود البته می‌رسند.» دو جریان فوق با عناوین گوناگون در طول تاریخ حیات بشر وجود داشته و همواره در مواجهه با انسان، هدف‌های مختلفی را دنبال کرده و می‌کنند. در این مواجهه عده‌ای سنت‌های توحیدی و الهی را برگزیده و مسیر حق را همواره از زندگی خود، طریق راه خویش ساختند و می‌سازند و بر اساس وعده الهی به حیات طیبه دست پیدا می‌کنند و برخی دیگر نیز تاکید بر دریافت‌های بشری اکتفا نموده که این گروه به‌رغم توفیقات دنیایی، در اندیشه‌ی محدود این جهان گرفتار هستند. مسیر توحیدی به عنوان راهی که طریقه تعالی انسان را فراهم می‌آورد از شیوه‌های مختلف بهره می‌گیرد؛ از جمله این که خداوند با ارسال انبیاء الهی به همراه کتاب، آن را هموار کرده است. خداوند از آغاز زندگی انسان تاکنون همواره حجّت‌های بالغه خود را به عنوان میزان و مدار حرکت انسان‌ها، فرستاده است. وجود پر تعداد انبیاء الهی بیان از استمرار و هدایت انسان‌ها و تاکید خداوند بر این هدف دارد. نبوّت در کنار توحید و معاد به عنوان اصول و ارکان ادیان توحیدی تمایز میان انسان مومن و غیرمومن به خداوند بوده است. با ختم نبوّت، مسیر هدایت الهی از سوی انسان‌های برگزیده‌ی دیگری استمرار یافته تا هم‌چنان مسیر توحیدی در پیچ و خم دنیا گم نگردد و در مسیر پر فراز و نشیب خود سَره از ناسره مشخص گردد. این انسان‌های برگزیده همان ائمه معصومین (علیهم‌السلام) جانشین پیامبر خاتم (ص) می‌باشند که از سوی خداوند توسط ایشان معرفی گردیده‌اند. به اعتقاد شیعه، امامت، استمرار نبوّت بوده و تبیین و راهبری انسان در همه ابعاد توسط این راهنمایان تا آخرین روز و دقایق زندگی این جهانی استمرار داشته و خواهد داشت. اما هر زمان سخن از معصومین (علیهم‌السلام) به میان آمده است، نویسندگان و تحلیل‌گران، بیشتر بر زندگی عبادی آنها، متمرکز شده و کم‌تر از تاریخ سیاسی آنها، سخنی به میان آورده‌اند. کم‌کاری در این عرصه آن قدر زیاد بوده است که برخی اصولا باور ندارند معصومین (علیهم‌السلام) در عرصه سیاسی نیز همانند سایر عرصه‌ها، پر کار و فعال بوده‌اند و حتی جانشان را به دلیل همین فعالیت‌ها به خطر انداخته و توسط حاکمان جبار دورانشان به شهادت رسیده‌اند. بنابراین، از منظر شیعی، مطالعه و تحقیق در باره تاریخ سیاسی معصومین (ع) از اهمیت بسیاری برخوردار است. نخست آن که هدایت مردم به سوی حق تعالی از وظایف مهم معصومین (علیهم‌السلام) است. از این رو شناخت فعالیت‌های ایشان و چگونگی رویارویی با مخالفان، یاری‌گر مومنان در پیمودن مسیر هدایت و نهراسیدن از سرزنش‌ها خواهد بود. دوم آن که بر پایه اندیشه شیعی، تبعیت و پیروی از معصومین (علیهم‌السلام) در تمام شوون انسانی و اجتماعی، امری لازم و ضروری است. تاریخ امامان شیعه که وسعتی در حدود دویست و پنجاه سال دارد، سیری پرفراز و نشیب داشته و چگونگی مواجهه امامان با مسائل مختلف سیاسی و اجتماعی را می‌نمایاند. باید دانست که پژوهش و تئوری‌پردازی در این حوزه، امری دشوار است، اما با تامل در این حوزه و مطالعه در سیره معصومین در قبال سلاطین، منافقین و نیروهای تفرقه‌افکن و ... در جامعه اسلامی از سویی و نیز سیره ایشان در برابر دشمنان از سویی دیگر، می‌توان منشور و آیین‌نامه‌ای سیاسی و اجتماعی بر پایه تفکرات شیعی بنیان نهاد. سوم آن که پیروزی انقلاب اسلامی، آشنایی با تاریخ سیاسی معصومین (ع) را ضروری می‌کند. انقلابی که بر مبنای آموزه‌های اسلامی شکل گرفت و به پیروزی رسید. اگر بخواهیم در عرصه سیاسی، از عملکرد جمهوری اسلامی ایران، دفاع یا نقد کنیم، باید رفتار نظام را با رفتار و عملکرد معصومین (ع) تطبیق دهیم. به دیگر سخن، اگر بخواهیم از این مساله اطمینان پیدا کنیم که رفتار و عملکرد جمهوری اسلامی در عرصه سیاسی، شرعی است، راهی جز شناخت تاریخ سیاسی معصومین (ع) و تطبیق رفتار و عملکرد جمهوری اسلامی با رفتار و عملکرد سیاسی آنها نداریم. چهارم آن که تاریخ معصومین و آنچه در روزگارشان گذشته است، بخشی از هویت فرهنگی تاریخی ما را شکل می‌دهد؛ زیرا هم تاریخ سیاسی پیشین این سرزمین که امامان نیز بخشی از کنش‌گران سیاسی آن بوده‌اند، با تاریخ اسلام در پیوند است و هم فعالیت‌های فرهنگی امامان به عنوان پیشوایان دینی، شیعیان ایران را تحت تاثیر خود داشته است. مورد پنجم آن که آشنایی با تاریخ سیاسی معصومین (ع) را ضروری می‌کند، عملکرد متفاوت آن‌هاست. پرسشی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که ما باید در عمل تابع کدام مکتب باشیم؟ مکتب امام حسن(ع) یا مکتب امام حسین (ع)؟ یا امام سجاد (ع)؟ و ... . اگر روی این روش‌های به ظاهر متفاوت، حساب و تحقیق و اجتهاد نشود، ابهام در دل‌ها تولید می‌کند. از این رو، آنچه در این نوشتار بیان خواهد شد و نویسندگان به عنوان یک دغدغه اصلی به آن خواهند پرداخت، این است که؛ معصومین (ع) در عرصه نظام‌سازی و زندگی سیاسی چگونه ورود پیدا کرده و در تبیین مسیر صحیح زندگی انسان‌ها در حوزه نظر و عمل چه اقداماتی به انجام رسانده‌اند؟ آیا همه بر یک مسیر تاکید داشته-اند؟ و اگر تفاوت داشت، چگونه بوده است؟ در عرصه‌های گوناگون حیات سیاسی- اجتماعی از چه اصولی پیروی نموده و به عبارت دیگر، شیوه حکمرانی آنان چگونه بوده است؟ برای پاسخ به پرسش‌های فوق و دیگر پرسش‌ها، مطالعه تاریخ سیاسی معصومین (ع) ضرورت پیدا می‌کند و برای انسان مسلمان و مومن که در حوزه سیاست، اندیشه‌ورزی می‌نماید جواب‌‌‌های زیبا و بی‌بدیلی از روش‌ها، تاکتیک‌ها و استراتژی‌های مختلف گرفته تا شیوه‌های گوناگون در تبیین مبانی سیاسی اسلام را در اختیار آنان قرار خواهد داد. از این رو، تلاش کتاب حاضر بر این است که مروری به تاریخ سیاسی معصومین (ع) نموده و به دانش‌پژوهان حوزه سیاست مشق سیاسی را از نگاه بزرگان دین ارائه دهد. امید است این تلاش که بر اساس سرفصل‌های پیشنهادی، "تاریخ امامت" از دروس معارف اسلامی و "سیره سیاسی پیامبر اعظم (ص) و ائمه معصومین (ع)" از دروس کارشناسی علوم سیاسی تنظیم گردیده در تبیین صحیح و تدقیق آن اهداف موفق بوده باشد. «تابستان 1402(ش)/تاسوعا ی حسینی(ع)»
