1403/01/09
محسن نورائی

محسن نورائی

مرتبه علمی: دانشیار
ارکید: 0000-0002-9216-3469
تحصیلات: دکترای تخصصی
اسکاپوس:
دانشکده: دانشکده الهیات و معارف اسلامی علامه حسن زاده آملی (ره)
نشانی:
تلفن: 01135302605

مشخصات پژوهش

عنوان
اختیار انسان در خوانش مفسران: چیستی، مصادیق و نمونه ها
نوع پژوهش
مقاله ارائه شده
کلیدواژه‌ها
ماهیت اختیار، مصادیق اختیار، مفهوم قرآنی اختیار، اختیار در ادبیات تفسیری
سال 1401
پژوهشگران نجمه عمویی ، محسن نورائی

چکیده

قوه اراده و اختیار، یکی از ممیزات انسان در میان مخلوقات جهان بوده که در باره ماهیت و چیستی آن پژوهش های گسترده و دامنه داری از سالیان متمادی تا به امروز توسط دانشمندان رشته های مختلف از جمله: فلسفه، کلام، حقوق، روانشناسی و جامعه شناسی صورت گرفته است. مـی تـوان گفت که اختیار در حقیقت، آزادی اراده است و چنانچه اگر انسان، اراده را به صورت آزاد ایجاد کند، او را مختـار می گویند. ملاصدرا بـرای تحقـق فعـل اختیـاری، حـداقل پـنج مقدمـه: تـصور فعـل، تـصدیق به فایده، شوق بـه انجـام فعـل، اراده فعـل و قـوه محرکـه برای انجام فعل را لازم می داند. با بررسی نظرات مفسرین قرآن کریم، به این نتیجه می رسیم که هدایت و ضلالت بشر بر پایه حکمت و مشیت الهی اختیاری بوده و لازمه مختار بودن انسان، برخورداری از آگاهی و قدرت می باشد. یعنی در واقع، آگاهی و قدرت، شرط و منشاء اختیار است. تردیدی نیست که آدمی در زندگی خود دارای اختیار بوده و در مسیر انتخابش گاهی دچار خطا و اشتباه می شود. بر اساس نظرات مفسرین مورد نظر، آنجا که اختیار نباشد، از خطا سخن به میان نمی آید و پاداش و کیفر معنا پیدا نمی کند. خداوند، هم قدرت دارد، هم حکمت و از قدرتش آنجا و آن گونه استفاده می کند که خلاف حکمت نباشد و چون حکمتش اقتضا دارد که مردم آزاد باشند، هرگز با قدرت قهری خود آنان را به ایمان اجباری وادار نمی کند. با توجه به آیات قرآنی، مشخص می شود که زوال نعمت ها، از ناحیه خود انسان است، وگرنه سنّت خدا بر استمرار نعمت هاست. در نگاه قرآنی، انسان ها خود منشاء و عامل تغییر سرنوشت خود بوده و سعادت و شقاوت ملّت ها، در سایه تحوّلات درونی آحاد جامعه شکل می گیرد.