از دیرباز بررسی آموزههای اساسی و بنیادین قرآنی و اسلامی مورد توجه پژوهشگران غیرمسلمان یا به عبارتی مستشرقان بوده است. از جمله آثاری که در این خصوص به نگارش درآمده است و به عنوان منبع درسی استفاده میشود کتاب «اسلام در ایران» اثر ایلیا پاولویچ پطروشفسکی، مستشرق و مورخ روسی است. وی توضیح و تبیین آیین و مناسک حج را ذیل عنوان تعالیم و تشریفات دینی اسلامی به عنوان رکن پنجم دین اسلام اشاره کرده است. تبیینها و برداشتهای وی از اعمال و مناسک و ماهیت حج نیازمند بررسی و تحلیل است. پژوهش حاضر با بررسی بخشی از فصل کتاب اسلام در ایران با عنوان تشریفات دینی اسلامی به شیوۀ توصیفی-تحلیلی به نقل آرایی میپردازد که دیدگاه پطروشفسکی را دربارۀ ماهیت حج و مناسک آن منتقل میکند و سپس با نقد و تحلیل این موارد، نقاط قوت و ضعف این دیدگاه را برمیشمارد.نتایج بررسی حکایت میکند که نظرات این مستشرق، همچون اغلب پژوهشهای مستشرقین، به علت عدم آشنایی با زبان عربی، عدم دسترسی به منابع اصیل و صحیح و عدم مراجعه به آیات قرآن کریم دارای ضعفهایی ساختاری و محتوایی دربارۀ ماهیت و مناسک حج است که یکی از نمودهای آن خلط اعمال واجب و مستحب در حج یا برداشت نادرست دربارۀ مفهوم استطاعت در حج شده است که در پژوهش پیش رو این موارد بررسی و نقد قرار گرفت.
